Humanum genus duobus regitur, naturali uidelicet iure et moribus. Ius naturae est, quod
in lege et euangelio continetur, quo quisque iubetur alii facere, quod sibi uult fieri, et
prohibetur alii inferre, quod sibi nolit fieri. Unde Christus in euangelio :
Omnia
quaecunque uultis ut faciant uobis homines, et uos eadem facite illis. Haec est enim lex et
prophetae
.
Hinc Ysidorus in V. libro Ethimologiarum [c. 2.] ait:
Omnes leges aut diuinae sunt, aut humanae. Diuinae natura, humanae moribus constant,
ideoque hae discrepant, quoniam aliae aliis gentibus placent. Fas lex diuina est:
ius lex humana. Transire per agrum alienum, fas est, ius non est
Ex verbis huius auctoritatis evidenter datur intelligi, in quo differant inter se lex diuina et humana, cum omne quod fas est, nomine diuinae vel naturalis legis accipiatur, nomine vero legis humanae mores iure conscripti et traditi intelligantur. Est autem ius generale nomen, multas sub se continens species.
Unde in eodem lib. [Etymolog. c. 3.] Ysidorus ait:
Ius generale nomen est; lex autem iuris est species. Ius autem est dictum, quia iustum
est. Omne autem ius legibus et moribus constat.
Lex est constitutio scripta
Mos autem est longa consuetudo, de moribus tracta tantumdem.
Consuetudo autem est ius quoddam moribus institutum, quod pro lege suscipitur, cum
deficit lex. §. 1. Nec differt, an scriptura, an ratione consistat, quoniam et legem
ratio commendat. §. 2. Porro si ratione lex constat, lex erit omne iam, quod ratione
constiterit, dumtaxat quod religioni congruat, quod disciplinae conueniat, quod saluti
proficiat. §. 3. Vocatur autem consuetudo, quia in communi est usu.
Cum itaque dicitur: non differt, utrum consuetudo scriptura, uel ratione
consistat
, apparet, quod consuetudo partim est redacta in scriptis, partim moribus
tantum utentium est reseruata. Quae in scriptis redacta est, constitutio siue ius
uocatur; quae uero in scriptis redacta non est, generali nomine, consuetudo uidelicet,
appellatur.
Est et alia diuisio iuris, ut in eodem libro [V. c. 4.] testatur Ysidorus ita dicens:
Ius aut naturale est, aut ciuile, aut gentium.
Ius naturale est commune omnium nationum, eo quod ubique instinGtu naturae, non
constitutione aliqua habetur, ut uiri et feminae coniunctio, liberorum successio
et educatio, communis omnium possessio et omnium una libertas, acquisitio eorum, quae
celo, terra marique capiuntur; item depositae rei uel commendatae pecuniae restitutio,
uiolentiae per uim repulsio. §. 1. Nam hoc, aut si quid huic simile est, numquam
iniustum, sed naturale equumque habetur.
Ius civile est, quod quisque populus vel civitas sibi proprium divina humanaque causa
constituit.
Ius gentium est sedium occupatio, edificatio, munitio, bella, captiuitates, seruitutes,
postliminia, federa pacis, induciae, legatorum non uiolandorum religio, conubia inter
alienigenas prohibita. §. i. Hoc inde ius gentium appellatur, quia eo iure omnes fere
gentes utuntur.
Ius militare est belli inferendi solempnitates, federis faciendi nexus, signo dato
egressio in hostem uel commissio; item signo dato receptio; item flagitii militaris
disciplina, si locus deseratur; item stipendiorum modus, dignitatum gradus, premiorum
honor, ueluti cum corona uel torques donantur; item predae decisio, €t pro personarum
qualitatibus et laboribus iusta diuisio, ac principis porcio.
Ius publicum est in sacris et sacerdotibus et magistratibus.
Ius Quiritum est proprie Romanorum, quod nulli tenent, nisi Quirites, id est Romani. §.
1. In quo agitur de legitimis hereditatibus, de curationibus, de tutelis, de
usucapionibus, quae iura apud nullum alium populum repperiuntur, sed propria sunt
Romanorum, et in eos solos constituta.